Stembureauleden zien vooral een grote meerwaarde in het kleinere, overzichtelijkere nieuwe stembiljet tijdens het tellen van de stemmen, waardoor dit sneller en meer gestructureerd verloopt. En gemeenteambtenaren geven unaniem aan dat zij vanuit de uitvoerbaarheid van het verkiezingsproces een volgende verkiezing weer met het nieuwe stembiljet zouden willen werken. Ook constateren de Commissie voor de geloofsbrieven van de Tweede Kamer, de Kiesraad, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) enthousiasme voor het nieuwe stembiljet.
Geldigheid van de stemmen
Kiezers in de gemeenten waarin de proef werd gehouden waren voorafgaand aan de verkiezing goed geïnformeerd. Bijna alle kiezers hebben het nieuwe stembiljet goed begrepen en een geldige stem uitgebracht. Wel lag het percentage ongeldige stemmen hoger in de experimenteergemeenten (0,74%) dan in de onderzochte gemeenten waar met het huidige stembiljet is gestemd (0,16%). Het selecteren van een niet bestaand, en daardoor ongeldig, kandidaatsnummer en het selecteren van een kandidaatsnummer zonder het inkleuren van een stemvakje voor de partij zorgden voor de meeste fouten. Toch is het hogere aantal ongeldige stemmen vooralsnog geen reden tot zorg. Het aantal ongeldige stemmen bleef ruim binnen alle marges.
Vervolg nieuw stembiljet
Judith Uitermark, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, vindt het belangrijk dat meer ervaring wordt opgedaan met het nieuwe stembiljet bij de volgende verkiezingen. “Het stembiljet staat aan de basis van onze verkiezingen. De aanpassing van het stembiljet voor alle verkiezingen is iets dat uiterst zorgvuldig moet gebeuren. Daarom wil ik, ook op advies van de Kiesraad, het experiment met het nieuwe stembiljet voortzetten. Met het organiseren van een volgend experiment wil ik een nog beter beeld krijgen hoe kiezers het nieuwe stembiljet ervaren en hoe zij het beste kunnen worden voorgelicht. Daarnaast geeft het inzicht in de organisatorische aandachtspunten voor grotere gemeenten.”
Om te onderzoeken of er een gewenningseffect onder kiezers te zien is en het aantal ongeldige stemmen afneemt, wil het ministerie van BZK de vijf gemeenten waar nu is geëxperimenteerd met het nieuwe stembiljet opnieuw benaderen om bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 opnieuw mee te doen aan een experiment. Daarnaast zullen vijf grote gemeenten worden gevraagd om deel te nemen. Daarmee kan het experiment verder worden uitgebreid tot ongeveer één miljoen kiesgerechtigden die met het nieuwe stembiljet kunnen stemmen. Door deelname van deze (grotere) gemeenten kan de voorlichting aan kiezers over het gebruik van het stembiljet en het uitbrengen van een geldige stem verder verbeterd worden. Daarnaast kunnen een aantal aandachtspunten van het afgelopen experiment met betrekking tot de uitvoeringslast van de verkiezingsorganisatie verder aangescherpt en onderzocht worden. Om deel te nemen aan een volgend experiment moeten de gemeenteraden eerst instemmen.
Uitgebreider onderzoek onder kiezers
Voor de ontwikkeling van het nieuwe stembiljet en tijdens de evaluatie van het experiment met het nieuwe stembiljet is uitgebreid onderzoek gedaan naar hoe verschillende groepen kiezers met het stembiljet kunnen omgaan. Ook is de wijze waarop kiezers hun stem tot uitdrukking hebben gebracht en hoe kiezers hun keuze op het stembiljet hebben gemaakt onderzocht. Aangezien de aanpassing van het stembiljet een grote stap is, wil minister Uitermark tijdens het volgende experiment aanvullend gedragsonderzoek doen naar hoe verschillende groepen kiezers stemmen met het nieuwe stembiljet ervaren.
Waarom een nieuw stembiljet?
Het nieuwe stembiljet is een stuk kleiner dan het huidige stembiljet en daardoor voor kiezers, maar ook voor stembureauleden makkelijker te hanteren. Gemeenten vragen al enige tijd om de ontwikkeling van een nieuw stembiljet dat makkelijker en sneller te tellen is. Het stembiljet waarmee wordt geëxperimenteerd heeft een A3-formaat. Op de bovenste helft staan de logo’s en namen van de partijen. Op de onderste helft staan kandidaatsnummers. De namen van de kandidaten vindt de kiezer in een overzicht van kandidaten dat in elk stemhokje ligt en dat iedere kiezer voor de verkiezingsdag thuis ontvangt. Ook is het nieuwe stembiljet eenvoudiger te gebruiken in combinatie met een hulpmiddel, zoals een stemmal voor blinde en slechtziende kiezers.
Lees hier de Kamerbrief over evaluatie experiment met een nieuw stembiljet bij de Europees Parlementsverkiezing in 2024.