Kerntekst is Ruth 1:16. “Maar Ruth antwoordde: ‘Vraag me toch niet langer u te
verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik
slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. Waar u sterft, zal ook ik sterven,
en daar zal ik begraven worden.”

Wat bijzonder om hier te staan: in deze mooie kerk, in het mooie Middelburg, in het
mooie Zeeland. Om voor te mogen gaan in een dienst en de ‘Preek van de Leek’ te
mogen verzorgen. Als zoon van een dominee voor even in de voetsporen van mijn
vader, uitgerekend in de provincie waar het hele voorgeslacht van mijn vaders vader
vandaan kwam.

Zeeland is ook de provincie waar ik een belangrijk deel van mijn jeugd heb
doorgebracht. Geboren in Bruinisse, daarna naar Alphen aan den Rijn, maar van
mijn zevende tot mijn vijftiende weer terug naar Zeeland, op Zaamslag.

Verhuizen hoort erbij in een domineesgezin. Zeeuw dus van geboorte, Zeeuw van
herkomst. Opgegroeid als Zeeuws ventje. Het duurde een tijdje voor ik het Zeeuws
onder de knie kreeg, maar met Hollands kon je op Zaamslag echt niet aankomen.
Even de kat uit de boom gekeken dus, even wat minder gepraat gepraat ('heproat') - voor mij voorwaar geen eenvoudige opgave en goed geluisterd (‘heluusterd') om me de tongval en het dialect eigen te maken. Ik heb aan het goede dorpse Zeeuwse leven
heel mooie herinneringen.

Sinds mijn negentiende woon ik in Rotterdam, inmiddels meer dan de helft van mijn
leven. En ik hou van die stad. Om zijn energie en zijn daadkracht. Om het recht voor
z’n raap karakter en z’n opgerolde mouwen. Om het ondernemerschap en het geloof
in de toekomst. Voor zoveel mensen is Rotterdam een stad van aankomst. Een stad,
waar je een nieuw begin maakt met de rest van je leven. Een stad waar je iedere dag
opnieuw mag beginnen.

Maar - en dat vond ik ook al toen ik als wethouder van Rotterdam met de aanpak van
eenzaamheid bezig was - je zou Rotterdam als grote stad ook wat meer dorp toewensen. Rotterdam is eigenlijk een verzameling dorpen, maar het dorpse samenleven lijken we soms verleerd. Het omkijken naar elkaar. Dat raakt ook aan het thema van vandaag.

We wonen op Katendrecht. Op ‘de Kaap’, zoals het heet. Ooit een van die dorpen,
maar inmiddels een van de meest Rotterdamse stukjes Rotterdam. Iedere ochtend
vroeg en iedere avond laat loop ik een rondje met onze hond langs de kade bij de
Rijnhaven. U kent het, denk ik wel. Wennen doet het nooit, het blijft imponeren. Het
water van de Maas, de enorme torens op de Wilhelminapier, al die lichtjes. Maar wat
misschien wel het meest imponeert is die blik in de verte, de havens in en het
eindeloze water dat achter die havens volgt helemaal tot aan Amerika.

Op de kade langs de Rijnhaven staat de FENIX loods, ooit de grootste loods ter
wereld, gebouwd voor de Holland Amerika Lijn. Volgend jaar opent daar het
Landverhuizersmuseum. Het vertelt de verhalen van al die duizenden en duizenden
mensen die vertrokken naar de Nieuwe Wereld. Veelal boeren, ambachtslieden,
dagloners. Om godsdienstige reden, op zoek naar een beter bestaan, naar
bestaanszekerheid.

Misoogsten van graan en aardappels deden hen de sprong wagen. Ook een
toenemende belastingdruk en een gebrek aan vrijheid speelden een belangrijke rol.
Onder de emigranten waren talloze christenen die vonden dat ze geestelijk weinig
meer van Nederland konden verwachten. Mensen die droomden van een boerderij
voor zichzelf en hun kinderen. Mensen die droomden van het Beloofde Land. Onder
hen waren talloze Zeeuwen.

Sommige Zeeuwen schopten het ver overzee. Volgende week worden op deze plek
de Internationale Four Freedom Awards uitgereikt, aan de organisatie Save Ukraine.
Deze prestigieuze prijzen zijn nauw verbonden met Franklin Delano Roosevelt, de
32 e president van de Verenigde Staten.

Het verhaal wil dat FDR zo werd zijn naam liefdevol afgekort en zijn verre neef
Theodore Roosevelt, afstammen van Claes Maertenszoon van ’t Rosevelt. Die stak
bij een van de eerste emigratiegolven in de zeventiende eeuw met zijn gezin de
oceaan over. Vanuit Oud Vossemeer op Tholen naar het toenmalige Nieuw
Amsterdam. Om er een gezin te stichten en een nieuw boerenbestaan op te bouwen.

Er is geen sluitend bewijs dat hun voorouders inderdaad uit Zeeland komen. Maar
toen El e anor, de beroemde echtgenote van FDR, in 1950 Oud Vossemeer bezocht,
beaamde ze zelf dat haar wortels in Zeeland liggen. Wie zijn wij dan om dat tegen te
spreken?

Bovendien werd FDR vier keer verkozen tot president en legde dus ook vier keer de
eed af, op de Bijbel. Dat was een bijzonder exemplaar: een Statenbijbel uit 1686,
gedrukt door de gebroeders Keur. Het ging om een erfstuk: deze Nederlandse Keur
bijbel, zo heette het, was via de eerdergenoemde Zeeuw Claes Maertenszoon van ‘t
Rosevelt in het bezit van de familie Roosevelt gekomen.

Franklin Delano Roosevelt wordt algemeen beschouwd als een van de grootste
presidenten uit de Amerikaanse geschiedenis. Hij stond bekend als de ‘people’s
president’, omdat hij zo populair was bij de bevolking. Maar dat ging niet vanzelf.
Roosevelt was een aristocraat uit een patriciërsgeslacht in het chique upstate New
York, waar achternamen met een Nederlandse oorsprong als statussymbool gelden.
Met zijn elegante hoed en modieuze bril was hij bovenmatig bezig met zijn uiterlijk.
Tot hij op zijn 39 e polio kreeg en verlamd raakte aan beide benen. Het drama leek
een einde te maken aan zijn politieke loopbaan.

Maar het tegendeel gebeurde. Na zijn verlamming leerde FDR volgens zijn vrouw
Eleanor pas echt beseffen wat lijden betekende. Zijn Democratische ideologie
verdiepte zich tot een diep doorvoelde verbondenheid met gewone Amerikanen. Zo
ontstond een succesvolle New Deal Coalition van arbeiders, boeren, Afro
Amerikanen, progressieve intellectuelen en opvallend veel vrouwen.

In radiotoespraken gaf Roosevelt Amerikanen het gevoel dat hij bij hen aan de
keukentafel zat, naar hun zorgen luisterde en hen hoop en perspectief bood. Die
toespraken gingen de geschiedenis in als ‘fireside chats’, praatjes bij de open haard.
Roosevelt sprak zacht en kalm, en in alledaagse taal.

Er werd gezegd dat je in de zomer over straat kon lopen langs open ramen van
huizen en auto’s zonder een woord van Roosevelts speeches te missen, omdat
iedereen er op had afgestemd. De Amerikanen spraken ook terug. Niet eerder
ontving een Amerikaanse president zoveel brieven als Roosevelt: zo’n 8.000 per dag.
FDR en zijn adviseurs lazen ze allemaal.

Vanuit zijn hechte band met de bevolking loodste FDR zijn land door twee perioden
van duisternis: de duisternis van de ‘great depression en die van de Tweede
Wereldoorlog. Hij gaf mensen hoop en een nieuw perspectief in een tijd dat het
financiële stelsel was ingestort, de werkloosheid op sommige plekken tot 50 procent
was opgelopen en fascisme en communisme de democratie bedreigden.

Roosevelt liet zien dat de overheid de rauwe kanten van het kapitalisme kan
beteugelen. En dat gemeenschapszin het egoïsme moet bedwingen. ‘We gaan een
land maken waarin niemand wordt buitengesloten’, beloofde hij. En daarmee kwam
hij een heel eind.

‘The only thing we have to fear is fear itself’ is zijn beroemd e uitspraak. Angst voor de
toekomst, angst die voortkomt uit onzekerheid, het is zeker niet nieuw.
Onze tijd verschilt van toen, zeker. Maar tachtig jaar na zijn overlijden leven ook wij in
een wereld vol zorgen. Bij veel mensen heerst een diepe, bijna existentiële,
onzekerheid. Een onzekerheid die tal van oorzaken kent.

Geopolitieke spanningen, bijvoorbeeld, in het Midden Oosten en op ons eigen
continent. Lange tijd was oorlog voor ons iets van lang geleden en ver weg.

Inmiddels vindt er drie grensovergangen bij ons vandaan in Oekraïne een
bloedige en wrede oorlog plaats. Een oorlog veroorzaakt door Russische agressie
die in februari alweer zijn derde jaar is ingegaan. Een oorlog die ook voor ons een
directe bedreiging vormt voor onze manier van leven.

Maar deze existentiële onzekerheid gaat over zoveel meer. Mensen merken hoe hun
levens op allerlei manieren veranderen. Bijvoorbeeld door migratie. Niet langer
pakken wij de boot naar Amerika, maar komen mensen onze kant op, in aantallen die
de spankracht van onze samenleving overvragen Voor werk of op de vlucht voor
oorlog of dromend van een beter leven.

Ook klimaatverandering, de woningnood, de discussie over toekomst van onze
landbouw en natuur maken mensen onzeker over hun leven en wat komen gaat.
Veel mensen missen een gevoel van grip, missen bescherming. Missen dat er
iemand naar hen omkijkt. Ze voelen zich onzeker, en alleen in hun onzekerheid.

Hoewel maar al te vaak juist het tegenovergestelde wordt gedaan, is het aan de
politiek om nieuwe zekerheden te creëren. Tijden van verwarring en onbehagen vragen
om hoop. Om een perspectief waar mensen wél vertrouwen en zekerheid aan
kunnen ontlenen.

Deze preek gaat over een Bijbelboek dat een antwoord biedt bij deze zoektocht naar
vertrouwen en zekerheid. Dat antwoord gaat over wederkerigheid, saamhorigheid en
verbondenheid. Over trouw
En dat is het boek van Ruth.

Ruth komt uit het land van Moab. Zij is niet Joods, maar Moabitisch. Ruth trouwt met
een van de zonen van de Joodse Naomi, die wegens een hongersnood vanuit Juda
naar Moab is geëmigreerd. Als de hongersnood na tien jaar voorbij is en de
echtgenoten van zowel Naomi als Ruth zijn overleden besluit Naomi moederziel
alleen terug te keren naar Juda. Maar Ruth weigert om haar schoonmoeder in de
steek te laten, ook al is ze Moabitisch. Juda is niet haar land, maar Ruth voelt dat
anders.

Het verhaal van Ruth gaat in essentie over trouw Naomi wil niet dat haar
schoondochters met haar teruggaan naar Juda, omdat ze daar geen toekomst voor
ze ziet. Maar Ruth maakt een andere keuze, omdat ze trouw is aan Naomi.

Ruth leert ons dat we onze trouw niet moeten laten beïnvloeden door sombere
toekomstbeelden of rationele bezwaren. Echte trouw aan de ander is zonder
voorbehoud, zonder voorwaarden vooraf onvoorwaardelijk. De trouw van Ruth heeft
iets ontroerends omdat ze die zo vanzelfsprekend laat zien, schijnbaar zonder
aarzelen, beslist en vastberaden. We zouden het mogen zien als Gods
scheppingsopdracht. Als uiting van het ‘naar Zijn beeld geschapen zijn’. Zoals God
trouw is aan ons mensen, zo zijn wij geroepen om trouw te zijn aan elkaar. Trouw
de durf en de wil om onvoorwaardelijk voor de ander te kiezen omdat we elkaar
gegeven zijn. Aan die trouw mogen we zekerheid en vertrouwen ontlenen. Omdat we
weten dat we op God mogen rekenen als het erop aankomt, maar ook omdat we Zijn
trouw als het ware reflecteren als we elkaar onze trouw betonen. Laat in je werk, op
school, in de straat de mensen je trouw zien, laat zien dat ze op jou kunnen
rekenen. En durf zelf te rekenen op de trouw van anderen.

In zijn boek Vrede op Aarde wijst theoloog Stefan Paas erop dat God in het verhaal
van Ruth nagenoeg afwezig is als sprekende en handelende aanwezigheid. In het verhaal
van Ruth wordt de naam God 24 keer genoemd. Maar Hij treedt slechts twee
keer handelend op. Daartussen is de mens aan zet.

In het boek Ruth worden geen wonderen verricht. Alles lijkt verklaarbaar vanuit
natuurlijke oorzaken en menselijk gedrag. Maar, zo vult Paas aan, in dit menselijk
gedrag is God duidelijk aanwezig, door in het verborgene te handelen. Hij beloont de
trouw en goedheid van mensen met zijn zegen en laat zich zien in hun daden van
trouw en goedheid. De Bijbel spreekt hier van ‘ wat zoveel betekent als
trouw, goedheid en onbaatzuchtigheid.

Door trouw te zijn aan de ander geven wij mensen Gods zegen door. Dat is wat Ruth
doet. Ondanks al haar onzekerheid en zorgen zet ze de stap en volgt haar
schoonmoeder, een onzekere wereld in, het onbekende tegemoet. Ze begint
opnieuw, net als de Zeeuwen die naar de nieuwe wereld vertrokken en de mensen
die Rotterdam uitkozen als hun stad van aankomst.

Later in het verhaal trouwt Ruth met de welvarende boer Boaz. De trouw van Ruth
aan Naomi en de wederzijdse trouw van Ruth en Boaz vormen lichtende
voorbeelden van trouw, waardoor alles tot bloei komt onder Gods zegen.

Het verhaal kent een bijzonder einde. Samen krijgen Ruth en Boaz een zoon, Obed,
de latere grootvader van David, op zijn beurt een stamvader van Jezus. Daarmee zit
een Moabitische vrouw in de geslachtslijn van Jezus. En om het rond te maken wordt
Jezus ook geboren in de stad van Naomi en Ruth: Bethlehem.

Nog één keer terug naar de ‘people’s president’, Franklin Delano Roosevelt. Na zijn
overlijden op 12 april 1945 verzamelde zich een grote menigte langs het spoor om
afscheid te nemen van hun president. Toen de presidentiële trein passeerde met het
ontzielde lichaam van FDR liet één van de toeschouwers zich huilend op de grond
vallen. Een omstander vroeg de huilende man of hij de president misschien
persoonlijk had gekend. ‘No’, was het antwoord. ‘But he knew me. He knew me.’

Roosevelt laat zien waarvoor politici op aarde zijn. Om te dienen, te beschermen,
richting te wijzen. Om het goede te doen. Om trouw te zijn aan de mensen die op je
rekenen. O m perspectief te bieden waar mensen vertrouwen en zekerheid aan
kunnen ontlenen. Ook als de toekomst somber lijkt. Hoop en perspectief als tegengif
tegen onbehagen en onzekerheid. Juist in een samenleving die zo gefragmenteerd is,
waar zoveel mensen zo onzeker zijn over de toekomst en zo alleen in hun
onzekerheid. ’The only thing we have to fear is fear itself’.

Net
als Ruth laat Roosevelt zien dat we nu eenmaal tot elkaar zijn veroordeeld, of;
mooier gezegd: dat we elkaar zijn gegeven. Onze trouw aan elkaar, en aan diegenen
die na ons komen, is bepalend voor ons leven, ons samenleven. Het samenleven
van onze kinderen. Deze trouw is geen zakelijke overeenkomst, is niet berekenend.
Het is de opdracht die we samen hebben.
En
natuurlijk geen opdracht voor politici alleen. Het is een opdracht aan ieder van
ons. Omkijken naar elkaar, zorg dragen voor elkaar, rekenen op elkaar. T rouw zijn
aan elkaar vanuit het besef dat we elkaar gegeven zijn.

In deze verbondenheid met elkaar en met God kunnen we samen een nieuw begin
maken. Iedere dag opnieuw. Kunnen we er samen aan werken dat onbehagen en
onzekerheid plaatsmaken voor hoop en nieuw perspectief. Iedere dag opnieuw.

Hoe mooi zou het zijn als we iedere dag vanuit lotsverbondenheid opnieuw tegen
elkaar zeggen:

Jouw land is mijn land, jouw God is mijn God, jouw toekomst is mijn toekomst.

Amen.